Het Cobra is dood, lang leve het Cobra
Afgelopen woensdagavond 6 september 2023 was ik aanwezig bij het ingelaste raadsgesprek van de Amstelveense raad in verband met de acute en penibele financiële situatie van het Cobra Museum voor Moderne Kunst en daarmee samenhangend de onzekere toekomst van het museum. Het museum is technisch failliet en kan heel binnenkort zelfs de salarissen van haar personeel niet meer betalen. De gemeente Amstelveen, als grootste sponsor en tevens grootste schuldeiser van het museum, was daarom genoodzaakt het museum de wacht aan te zeggen. Een faillissement dreigt, en dus moet de gemeenteraad geïnformeerd worden over de stand van zaken.
Als liefhebber van kunst & cultuur, als raadslid en als burger vind ik het vreselijk verdrietig dat het nu zover heeft moeten komen. De signalen waren er weliswaar al lang, maar als dan uiteindelijk de grootte van het probleem open en bloot op tafel komt te liggen, dan schrik je daar toch van.
Het Cobra museum, speciaal gebouwd voor de Cobra collectie van verzamelaar en zakenman Karel van Stuivenberg, opende op 8 november 1995 haar deuren. Amstelveen was in 1 klap een museum van allure rijker. Men (toenmalig gemeentebestuur) heeft echter indertijd verzuimd te bedingen dat de Stuivenberg-collectie eeuwigdurend in bruikleen zou worden gegeven. En zo kon het dus gebeuren dat in het voorjaar van 2002 de heer Stuivenberg geld voor z’n kunst koos en zijn collectie voor een deftig bedrag aan een derde partij verkocht. Er was geen juridische grond waarop dit tegengehouden kon worden.
Het Cobra museum, vanaf 2002 dus zonder het grootste deel van de originele Cobra collectie, werd een huis zonder ziel. Want wat is een Cobra museum zonder Cobra collectie? Opeenvolgende directies hebben jarenlang geprobeerd invulling te geven aan het concept "Cobra zonder Cobra". En dat gebeurde, zeker de laatste jaren op een zeer creatieve, beeldende en aansprekende manier. Er waren heel wat prachtige tentoonstellingen te zien. Als liefhebber is er echt veel te genieten daar aan het van Sandbergplein.
Maar het aantal mensen dat van al dat moois wilde genieten is de afgelopen jaren alleen maar teruggelopen. (De Frida Kahlo tentoonstelling was een heel fijne uitzondering) De kosten liepen door dure tentoonstellingen op en de inkomsten liepen terug. De weerstandsreserve van het museum verdween langzaam als sneeuw voor de zon. Een vaste subsidie voor een periode van telkens 4 jaar moest stabiliteit geven. Maar de vraag van de gemeente om een meerjarige en robuuste financiële planning bleef maar onbeantwoord.
Het was pijnlijk om woensdagavond te moeten horen dat noch de museumdirecteur nog de voorzitter van het bestuur lieten zien inzicht te hebben in het ontstaan van de grote structurele tekorten, of überhaupt in de bedrijfsvoering van het museum in het algemeen. De schuld van €700.000,= die het museum op dit moment heeft openstaan, bleek voor directie en bestuur een volkomen verrassing. Met reguliere tarieven voor museum toegang in het algemeen bleek men niet geheel bekend, regelingen mbt korting op toegangsbewijzen of wie de gratis tegoedbonnen voor de lokale horeca betaalde: men moest de raad het antwoord schuldig blijven. En zo ging het nog even door.
De oplossing werd door het museum gezocht in het “gezamenlijk nadenken over een plan van aanpak” (iets wat ze al lang hadden moeten doen), en daarbij was een van de oorzaken van het tekort volgens directie en bestuur dat de subsidie te laag was. Dat men buitengewoon slecht met beschikbare fondsen omgegaan is, daar ging men volledig aan voorbij. Een mea culpa bleef uit. En iedereen weet dat meer subsidie niet leidt tot meer bezoekers of minder kosten. Je kan niet hetzelfde blijven doen en dan een andere uitkomst verwachten. Het Cobra zit volledig vast in de eigen bubbel en ziet niet meer het verband tussen oorzaak en gevolg.
Het verhaal van het museum is er eentje van emotie, en daar kan ik wel wat mee, ook ik krijg buikpijn van deze hele situatie, maar ook culturele instellingen moeten niet meer geld uitgeven dan ze binnenkrijgen en als ze dat wel onverhoopt doen, dan moeten ze hun uitgaven beperken en sommige dingen gewoon niet meer doen. De gedachte dat als er maar meer grote en dure tentoonstellingen geprogrammeerd worden, dat het dan vanzelf wel goed komt, getuigt van wensdenken en niet van realisme.
Natuurlijk dragen we als gemeenschap bij aan kunst en cultuur; het is voor een culturele instelling niet mogelijk 100% op eigen inkomsten te draaien en cultuur is onderdeel van de vezels van onze maatschappij. Daar is helemaal niets mis mee. Maar een subsidie is gemeenschapsgeld, en daar moet je heel zorgvuldig mee omgaan. En je moet er dingen mee doen die zo veel mogelijk mensen aanspreken.
Het huidige Cobra bestuur en de huidige directie hebben te lang een roze bril op gehad en willen niet inzien dat de aanpak zoals zij die voorstonden en nog voorstaan niet leidt tot de instandhouding van een levensvatbaar museum. Dat het college het vertrouwen in leiding en bestuur van het Cobra heeft opgezegd begrijp ik volkomen, dit kan zo niet doorgaan, we kunnen dit aan Amstelveen niet langer uitleggen.
Mijn persoonlijke conclusie, na het lezen van de stukken en het volgen van het raadsgesprek is dat het roer drastisch om moet willen we het museum kunnen behouden. Niet het museum zelf is namelijk het probleem, ook niet het ontbreken van goede ideeën, het probleem ligt bij de bedrijfsvoering en dus bij de mensen die daar verantwoordelijk voor zijn.
Het museum gaat de directie en het bestuur enorm aan het hart, dat kwam in al hun bijdragen woensdagavond naar voren. Ze willen graag dat “hun” museum blijft bestaan. Dat is heel goed om te horen, maar als ze werkelijk het museum een kans op voortbestaan wil geven dan stappen ze allemaal opzij en geven daarmee een nieuwe generatie bestuurders de ruimte om het museum te herpositioneren, financieel gezond te maken en daarmee toekomstbestendig. Ik durf te wedden dat een groot gedeelte van de raad dan met liefde in 2024 die jaarlijks 1,4 miljoen aan subsidie weer zal toekennen.
En dan geldt: "Het Cobra is dood, lang leve het Cobra!"
Jet Smit – 8 september 2023